Wspomnienie Elżuni

Wspomnienia o Elżuni, prof. Elżbiety Putkiewicz

15 grudnia, po ciężkiej i długotrwałej walce z chorobą odeszła prof. Elżbieta Maria Putkiewicz

Informacje o jej bardzo dużym dorobku naukowym i pracy społecznej znaleźć można w wielu publikacjach, w tym na blogu prof. Bogusława Śliwerskiego (Zmarła wspaniała Uczona pedagogiki reform szkolnych profesor Elżbieta Maria Putkiewicz).

Współpracując na co dzień z Elżbietą trudno jednak nie zapytać o niewypowiedziane, nieujawniane podstawy jej działań. Tak, jak znaczna część Nauczycieli z grupy pokoleniowej wyrosłej w tradycji końca XIX w. pierwszej połowy wieku XX w - na gruzach i w gruzach, większość działań Elżbiety można wyjaśnić w kontekście solidaryzmu społecznego. Dbania o tych, którzy z różnych powodów zostali pozbawieni możliwości rozwoju poprzez edukację.

To nie jest informacja ze stron internetowych czy publikacji. Elżbieta należała do osób, które nie chcą mówić o sobie, a zwłaszcza o tym, co uważają w swoim życiu za podstawę. Pozostawiając rodzinie i swoim współpracownikom nieprzegadaną lekcję o sensie życia.

Zatem, gdy zaczęły działać współorganizowane przez nią szkoły niepubliczne, nie poruszały ją wyniki egzaminów lecz scenka z placu przy szkole podstawowej, gdzie dzieci klasy z II wnosiły na zjeżdżalnie koleżankę z porażeniem mózgowym i puszczały ją na dół, a tam leżał pulchny kolega jako inteligentny i miękki materac.

Gdy zaczęła prowadzić badania edukacyjne na zlecenie samorządu Kwidzyna wprowadziła jako zmienną wykształcenie rodziców. W ten sposób mogła skoncentrować uwagę na pomocy nauczycielom dzieci z gorzej wykształconych rodzin. To oni często pracując z dużo większym zaangażowaniem nie mogli liczyć na sukcesy w pomiarach zewnętrznych. Takie ujęcie pozostaje, niestety, do dziś pomijane przez ministerialne instytucje.

Gdy rozpoczął się monitoring w szkołach średnich powiatu kwidzyńskiego jej troskę budziła przyszłość młodzieży. Z dużą aprobatą przyjmowała przyjęte przez samorząd udziały młodzieży w liceach, technikach i szkołach zawodowych (branżowych). W trosce, by młodzież kończąc szkołę średnią miała możliwości dalszego rozwoju, odpowiedniego do własnych zdolności jak i statusu finansowego rodziny oraz miejscach pracy w lokalnych zakładach przemysłowych i usługowych.

Ostrożnie podchodziła do decyzji władz centralnych prowadząc profesjonalne badania nad reformami. A gdy do szkół miały pójść sześciolatki to na podstawie wyników badań prowadzonych wraz ze współpracownikami sformułowała swój sprzeciw. Podkreślając, że podstawowym problemem, zwłaszcza w edukacji dzieci gorzej wykształconych rodziców jest konieczność wychowania przedszkolnego od 3 roku życia. A edukacja tych 6-latków w nieprzygotowanych szkołach może być początkiem procesu wykluczenia.

Obserwując badania prowadzone po „Szkole z klasą” w gimnazjach w małych miejscowościach kontestowała, że nauczyciele biorący udział w tym programie często swoimi kompetencjami pedagogicznymi znacznie przewyższali poziom akademików.

Ze smutkiem przyjęła też decyzję o likwidacji Kolegiów Nauczycielskich, po których ukończeniu absolwenci mogli zacząć pracować (i zarabiać) w szkołach, mając otwartą drogę do dalszej edukacji akademickiej.

W działaniach fundacji Edukacja na NOWO szczególną uwagę zwracała na szkolno-rodzinne Pociągi do matematyki oraz wykorzystanie klocków LEGO do nauki tego przedmiotu zaproponowane przez prof. M. Szurka (co było zgodne z jej wieloletnimi próbami ożywienia dydaktyki).

Doskonale pamiętamy Elżunię, nie tylko jako panią prof. lecz również pełną pasji podróżniczkę, która wraz z Krzysztofem (mężem) i dwójką dzieci jedzie maluchem (z przyczepką) do Maroka i trenuje nową dyscyplinę: zjazd w duecie na jednej parze nart (bo drugiej zabrakło) ze Szrenicy, ...

Niezwykle trudno jest pogodzić się z odejściem walczącej do końca Elżbiety. Elżbiety dostrzegającej dobro i to, co jest zabawne. Chociaż zauważała, aby to co zabawne zmieniło się w dobro to wymaga naszego działania.

Łączymy się w doświadczanym smutku ze wszystkimi osobami, które były pod twórczym wpływem Elżbiety.

Elżuniu, spoczywaj w spokoju.

Marek i Przyjaciele

Harcerstwo i ... Dla Elżuni dorastającej w codzienności lat 50 i 60 tych, w tle dwóch zaprzyjaźnionych rodzin, wujostwa Grudzińskich i Mikoszewskich, harcerstwo było tak naturalne jak pójście do szkoły. Zwłaszcza, że wspomnienia o trudnych przeżyciach Taty w obozie sowieckim i ucieczce przed UB z Grudziądza po wojnie, nierozerwalnie były związane z harcerstwem. Tak, jak świąteczne spotkania z wujkiem Stefankiem Mikoszewskim harcerzem – żołnierzem wojny 1920 roku. Zatem i ona, będąc uczennicą liceum Żmichowskiej, wypowiedziała słowa Przyrzeczenia Harcerskiego przed grobami warszawskich Powstańców. Jednak już w trakcie uroczystości Przyrzeczenia wykonała „w tył zwrot” przez prawie ramię, co „zanotowało” rodzinne gremium z uśmiechem, przyjmując jej wyjaśnienie: "Nie będę żołnierzem, będę nauczycielem". Zatem teraz możemy rozejrzeć się wśród innych osób biorących udział we wspomnieniach i zauważyć, że większość z nich stanowią nauczyciele, a część z nich to również uczniowie Elżuni.

Nic to. Elżunia często potrafiła lekceważyć trudności, które inni uważali za nie do pokonania. Tak jak to czynią optymiści. Zobaczmy Elżunię trzymającą w jednej ręce wiolonczelę, w drugiej syna i wchodzącą do tramwaju. Gdy ktoś z rodziny pyta o inne rozwiązania, zwracając uwagę na niecodzienność tej codziennej sytuacji to słyszy, nic to, jest wygodnie, mam miesięczny, a przy wysiadaniu jest łatwiej. Podobnie, gdy Elżbieta uzyskuje z Krzysztofem możliwość kupna 100 USD (dar właścicieli PRL dla wybranych obywateli PRL) to planuje wyjazd samochodem do Afryki, do Maroka. Ale jak to - maluchem? Nic to, mamy przyczepkę, będzie dobrze.

Syn kończy szkołę muzyczną, a wuj Zygmunt (ostoja wiary katolickiej w rodzinie, zatem przywykły do cudów) spotykając na ulicach Agadiru całą 4-osobową rodzinę… żegna się znakiem krzyża.

Dzisiejszej młodzieży trudno zrozumieć, że więźbę dachową domku na działce można zbudować z pokręconych gałęzi sosnowych. Nie można kupić desek, nic to, jest geometria nieliniowa, a Krzysztof i Elżbieta kończyli cały akademicki wykład analizy i algebry.

Czasami jest ciężko, czasami bardzo i pojawiają się zdziwienie, łzy w końcu rozpacz . Gdy jest już diagnoza – Parkinson, nic to, jedziemy do Madrytu i tam odrabiamy lekcje historii i geografii oraz art jeżdżąc autobusami przez 2 tygodnie. Jest też wspaniałe duże zimne piwo do lunchu w ogródku, nic to, że 13:00, lato i Madryt. Nic to.

Memento dla reformatorów. Elżbieta na Wydziale Pedagogicznym była tym nauczycielem, który nie tylko imponował wiedzą i mądrością, inspirowała też twórczymi pomysłami i energią. Spotkania, konferencje, wyjazdy; doświadczenia, którymi podczas organizowanych przez nią sesji dzieliliśmy się i próbowaliśmy tym JEJ zaangażowaniem i energią zarażać naszych studentów. Gdy pod wpływem opisów "Szkół eksperymentalnych w świecie" prof. Okonia i rozwijanych w praktyce szkoły potransformacyjnej przez Elżbietę i grupę inicjatorów szkół niepublicznych, przekazywaliśmy studentom poznane dzięki pomysłom rodzimych pedagogów i wyjazdom na tzw. zachód niestandardowe w warunkach polskiej oświaty rozwiązania organizacyjne i programowe, ONA była krok przed nami. Widziała proces kształcenia całościowo, jego systemową wewnętrznie spójną strukturę i tzw. timing, czyli konieczność uwzględniania czynnika czasu potrzebnego na ugruntowanie wiedzy o nowatorskich rozwiązaniach, adaptację otoczenia społecznego do pomysłu i po zakończeniu tych procesów skuteczne jego wdrożenie. Pamiętam opracowanie Elżbiety z 1998 roku o przygotowywanej wówczas reformie "gimnazjalnej". Była zwolennikiem zmian, lecz silnie podkreślała konieczność dopracowania poszczególnych elementów tamtej reformy, synchronizację jej wdrożenia z przygotowaniem programów, podręczników, infrastruktury, kadr pedagogicznych i zarządczych szkół do tej reformy. Gdy zadawała też wtedy, zasadne jak się później okazało, pytania o zabezpieczenie finansowe działań reformatorskich, niestety jak wiele apeli pedagogicznych środowisk akademickich spotkała się z zapewnieniem o słuszności uwag, ale logika kalendarza zmian politycznych i timing zmiany oświatowej rozmijały się.
JEJ przekonanie, że za zakres i tempo zmian oświatowych nie powinni odpowiadać politycy-amatorzy niech pozostanie memento dla kolejnych działań reformatorskich w naszym systemie edukacji narodowej.

Dr Jerzy Marek, Wydział Pedagogiczny, UW

Żegnamy wspomnieniami Elżbietę Putkiewicz, tyle pięknych słów, osobistych i wspólnych doświadczeń wielu osób pojawiło się w sieci po tej smutnej informacji, która dotarła do nas 15.12. To niezwykłe świadectwo dynamicznego, otwartego na ludzi, bardzo wartościowego życia i wyjątkowego w skali polskiej pedagogiki dorobku naukowego. Miałam ten zaszczyt i przywilej dzielić z Prof. Putkiewicz długie lata aktywności naukowej i była moją Mentorką i Mistrzynią, ale także Przyjaciółką. Jej publikacje i badania wpisują się we współczesną historię przemian edukacyjnych w Polsce. Była wnikliwą badaczką edukacji w różnych jej obszarach, w okresie reform wprowadzanych w latach 90-tych, ich późniejszych realizacji, krytyczną recenzentką zmian, ale jednocześnie rzetelnym kreatorem rekomendacji, które skutkowały wpływem na praktykę edukacyjną Choć jak trafnie napisał w pięknym wspomnieniu na blogu Prof. B. Śliwerski, nie zawsze uważnie słuchanych przez polityków i decydentów. Była też naukowcem, który potrafił tworzyć zespoły, zachęcać, motywować do działania, które zawsze miało na celu budowanie empirycznych podstaw do wpływania na rzeczywistość edukacyjną. Odbywało się to w skali lokalnej, jak w monitorowaniu edukacji w Kwidzynie, czy krajowej jak badania dotyczące wprowadzanych reform, kształcenia nauczycieli, alternatywnych form edukacji, analizowania kluczowego procesu dla jakości edukacji, jakim jest komunikowanie się na lekcji i relacje, czy podejmowanie analiz zjawiska korepetycji w perspektywie polskich i międzynarodowych doświadczeń. Efektem tych działań było szereg ważnych publikacji, z których wymienię 5, które dobrze ilustrują zakres podejmowanej problematyki badawczej: autorskie monografie: Proces komunikowania się na lekcji; Korepetycje – Szara strefa edukacji; współautorskie: Nauczyciele wobec reformy edukacji -raport z badań; Szkoły publiczne i niepubliczne – porównanie środowisk edukacyjnych; Monitorowanie osiągnieć szkolnych dzieci jako metoda doskonalenia edukacji.

Nawiązała w swoim życiu naukowym wiele kontaktów z badaczami w Europie i na świecie. Była ceniona, szanowana w gremiach międzynarodowych w czasach, kiedy dopiero zaczynaliśmy zaznaczać swoją obecność w europejskiej perspektywie. Była osobą, która "otwierała drzwi" do tych kontaktów koleżankom i kolegom. Bardzo ceniliśmy sobie to wsparcie i korzystaliśmy z możliwości, które Ela nam stwarzała.

Jedną z jej ważnych cech była też nieustanna ciekawość świata i ludzi. Kiedy wyjeżdżałyśmy na zagraniczne konferencje zawsze znajdowała coś ciekawego, co przekładało się potem na interesujący pomysł badawczy, rozwiązanie praktyczne w kształceniu nauczycieli. Zaskakiwała umiejętnością dostrzegania często drobnych, ale inspirujących doświadczeń zagranicznych, odróżniało ją to od tych, którzy po powrocie z takich konferencji stwierdzali, że to nic nowego, to wszystko już wiedzą. W 2002 roku zorganizowaliśmy na UW dużą międzynarodową konferencję we współpracy z ATEE (Association for Teacher Education in Europe), co wymagało pokonania wielu przeszkód organizacyjnych. Dzięki bezkompromisowości Eli, a także zintegrowanej, oddanej jej grupie osób udało się ją zrealizować i to z doskonałym efektem.

Osobiście wspominam bardzo dobrze moje doświadczenia z działań związanych z tworzeniem pierwszych szkół społecznych i potem aktywności w Społecznym Towarzystwie Oświatowym, to był niezwykły czas. Jestem wdzięczna za te wszystkie lata osobistych i naukowych doświadczeń.

Spędzałyśmy dużo czasu razem pozazawodowo. Właściwie te dwie sfery łączyły się ze sobą i trudno było je rozdzielić. Kiedy wyjeżdżałyśmy na narty, najczęściej do Krynicy Górskiej, mogłam skorzystać z umiejętności instruktorskich Eli, - świetnie jeździła i dzięki niej nauczyłam się jeździć. Była wymagająca i nie dawała okazji do dłuższego odpoczynku, dopóki nie wykonałam określonego zadania. Pamiętam, jak zatrzymałam się na szczycie góry, aby podziwiać krajobraz, a Ela spojrzała na mnie krytycznym wzrokiem i zdecydowanym głosem powiedziała: zjeżdżamy, zjeżdżamy, nie udajemy, że podziwiamy okolicę!

Dziękujemy Ci Elu, zostawiłaś wspaniały dorobek naukowy i osobistych relacji pełnych wrażliwości, empatii, zrozumienia. Znowu stoimy przed ważnymi wyzwaniami społecznymi i edukacyjnymi, które będziemy podejmować, mam nadzieję z taką odwagą, mądrością i naukową rzetelnością, jak to Ty czyniłaś.

Prof. ucz. Małgorzata Żytko, Wydział Pedagogiczny UW

C. D. N.